معماری ایرانی بیش از ۶۰۰۰ سال تاریخ پیوسته دارد که پیشینه آن به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد. از آن زمان تاکنون، پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، به ویژه علل مذهبی، توسعه و تکامل یافته است. معماری ایرانی به عنوان یکی از معروف‌ترین سبک‌های معماری در جهان شناخته شده است که در مقایسه با کشورهای دیگر جهان ارزشی ویژه دارد. شکوه معماری ایرانی که هنر معماران ایرانی و عناصر معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارد، به دلیل ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش و رعایت مسائل فنی و علمی در بناهای ایرانی است.
معماری ایران – معماری سنتی ایران
قدمت معماری سنتی ایران به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد بازمی گردد و طی گذشت سالهای متمادی دست خوش تغییرات بسیار زیادی شده تا اینکه به شکل کنونی رشد پیدا کرده است، معماری سنتی ایران، تجلی نمادین جهانی ابدی و ازلی است؛ در معماری سنتی برخی ویژگی ها توسط معماران و سازندگان، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد به عنوان مثال تعهد به حفظ پیوند با سبک های پیشین معماری ساختمان، استفاده مجدد از مصالح یا طراحی خانه‌ها و ساختمان هایی که با طرح ساختمان‌ها در منطقه سازگار و یکپارچه است.
رعایت این موارد باعث شده است تا حس یکپارچگی و پیوستگی خاصی با گذشته برقرار شود و حس خوب و خوشایند ظاهر سنتی حفظ و حس وحدت برای ساکنان محله فراهم شود که این خود امر مهمی است؛ در سبک معماری سنتی ایران، توجه بیشتر درباره‌ی مصالح کاربردی در ساختمان و چگونگی عملکرد آن هاست. سبک سنتی روشی است که زمان گذشته را دربر گرفته وهمچنان به سوی جلو با موفقیت پیش می‌رود.
ویژگی های معماری سنتی ایرانی، که آن را از سایر هنرهای دیگر متمایز می کند این است که به شیوه اصولی ساخته می شود و درساخت ان از محاسبات دقیق و کاربردی قبل از ساخت و به هنگام طراحی، اهمیت ویژه در رعایت اصولی فنی و حرفه ای درکار، ساخت ایوان ها و ستون های مقاوم ، عطف به درون و رواق هایی بسیار زیبا استفاده شده است.
سازه تخت جمشید به عنوان یکی از بارزترین نمونه های باشکوه معماری ایرانی است. این بنای شگفت انگیز و با عظمت با زیبایی چشم نواز خود تمامی عناصر معماری ایرانی را در نهاد خود جای داده است و جلوه زیبایی را از تکرار ستون ها، شبستان ها، ایوان ها و نقوش برجسته با تکیه بر اصول معماری ایرانی و اصالت این مرزو بوم از خود به یادگار گذاشته است.
تزئینات در معماری ایرانی جایگاه ویژه ای دارد و می توان ادعا کرد جزء جدایی ناپذیری از معماری ایرانی است در آجرکاری، کاشی کاری، گچبری و آینه کاری ، شاهد تزئیناتی چشم نواز هستیم که فضای معماری سنتی ایران را آکنده از زیبایی معنوی می سازد و این خود زیبایی ظاهری را با خود همگام می سازد.
برخی از ویژگی های معماری سنتی ایران
- توجه به ظرایف و ویژگیهای هنر معماری ایرانی در ساخت بناها و نمای بناهای ایرانی همچون خانه ها، حمام ها ،مساجد و امام زاده ها و حرم ها
- برون گرایی ،معماری عطف به درون در عین بیرونی بودن
- توجه کامل به قرینگی ستون ها، اتاقها و نمای کلی در ساختمان و برجسته کاریهای زیبا در نمای آنها
- بهره گیری از نقوش اصیل ایرانی در آرایش معماریها
- معماری بومی و سنتی ایرانی برای سازگاری یافتن با شرایط اقلیمی متفاوت است و نوآوری و خلاقیت های فراوانی را نیز به کار می گیرد. قنات‌ها، بادگیرها، یخچال‌ها و مخازن های زیرزمینی آب نمونه هایی از معماری پایدار سنتی ایرانی است.
- انسان شناسی
- مینیمالیسم
- معماری با نور ،نور طبیعی به عنوان عامل کلیدی در درک بصری در جهان معماری سنتی ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است، مفاهیمی همچون سلسله مراتب، مرکزیت، تعادل و وحدت از جنبه‌های کاربردی معماری با نور است و نور استعاره‌ای از آسمان، خورشید، بهشت و حقیقت در این سبک است.
آثار برتر معماری ایرانی
ایران شاهد ظهور برخی از زیباترین آثار برتر معماری ایرانی است؛ از آن جمله اند:
تخت جمشید.
سی و سه پل.
میدان نقش جهان .
عالی قاپو.
مسجد جامع اصفهان.
مسجد شیخ لطف الله.
گنبد کاووس.
باغ فین کاشان.
چهل ستون.
خانه بروجردی ها.
مدرسه چهارباغ.
ویژگی های معماری ایرانی جدید
ورودی های مشخص.
عدم تقارن در نماها.
تغییر در تقسیم بندی دهانه ها در نما.
توجه به بنای نبش تقاطع ها.
استفاده از قوس ها نه برای کاربرد سازه ای, بلکه غالبا تزیینات و ترکیب کلی بنا.
افزایش طبقات در بناهای تجاری و مسکونی.
استفاده فراوان از آجر.
استفاده از عناصر فرنگی نظیر سرستون ها، نقوش هندسی غربی، مجسمه های تزیینی و یا نقوش و عناصر معماری ایرانی قبل و بعد از اسلام.
معماری ایرانی مدرن
شروع معماری مدرن ایرانی از حدود سال ۱۳۰۰ به بعد است؛ زمانی که ایران بر اثر تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تغییر کرد، سیمای شهرها متحول شد و بناهای لازم برای زندگی جدید مانند ادارات، کارخانجات، بانک‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن، دانشگاه‌ها و همچنین واحدها و مجموعه‌های مسکونی جدید در شهرها به وجود آمدند.
این بناها برخلاف بناهای قبل از تاریخ معاصر که به‌دست معماران سنتی طراحی و ساخته می‌شدند، به‌تدریج به‌دست معماران تحصیل‌کرده طراحی شدند. معماران تحصیل‌کرده را ابتدا معماران غیرایرانی و سپس معماران ایرانی که در خارج از ایران تحصیل کرده بودند و بعدتر معمارانی که در اولین مدرسه معماری ایران (در حدود سالهای ۱۳۲۰)، تحصیل‌کرده بودند، تشکیل می‌دادند.
معماری ایرانی مدرن به چهار مقطع تقسیم می‌شود. مقطع اول از عهد ناصری ۱۲۵۱ هجری شمسی تا پهلوی اول، مقطع دوم دوره پهلوی اول ۱۰۱۱ هجری شمسی تا پهلوی دوم، مقطع سوم پهلوی دوم ۱۰۰۰ هجری شمسی و مقطع چهارم پهلوی دوم تا جمهوری اسلامی است.
